Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych
ŻOŁNIERZE WYKLĘCI ( ŻOŁNIERZE NIEZŁOMNI )
- nazwa nadawana żołnierzom niepodległościowego podziemia, walczącym przeciwko reżimowi komunistycznemu i zniewoleniu Polski przez Związek Sowiecki w latach 1944-1956.
Narodziny antykomunistycznego podziemia w Polsce nastąpiły w 1944-1945 r. Powodem tego było uzależnienie Polski od Związku Sowieckiego, funkcjonowanie w Polsce zależnych od Moskwy władz komunistycznych, wprowadzanie ustroju komunistycznego oraz terror i represje wobec osób związanych z instytucjami i organizacjami uznającymi legalny Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie.
Po wyparciu Niemców z ziem polskich w ślad za Armią Czerwoną przybyły formacje sowieckiej policji politycznej - NKWD. Pod ich osłoną władzę w kraju zagarnęli komuniści z Polskiej Partii Robotniczej. Polskie władze komunistyczne utworzyły własną policję polityczną pod nazwą Urzędu Bezpieczeństwa (UB). NKWD i UB prześladowały członków polskich instytucji i organizacji wiernych rządowi emigracyjnemu, m.in. żołnierzy Armii Krajowej. Dochodziło do aresztowań, przesłuchań z zastosowaniem tortur, skazywania na śmierć lub pobyt w więzieniach, a także zabójstw i wywózek do obozów (łagrów) w Związku Sowieckim. Represjom towarzyszyła nagonka propagandowa przeciwko organizacjom niepodległościowym, której symbolem stał się plakat „AK – zapluty karzeł reakcji”.
W zaistniałej sytuacji część polskich organizacji konspiracyjnych przystąpiła do walki z reżimem komunistycznym i sowiecką dominacją. Antykomunistyczne podziemie określa się mianem Drugiej Konspiracji Niepodległościowej, a jego działalność – Powstaniem Antykomunistycznym.
Na bazie Armii Krajowej powstały następujące organizacje ogólnokrajowe: „Nie” („Niepodległość”), Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ), Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN). Istniały także organizacje lokalne: Obywatelska Armia Krajowa (OAK), Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK), Konspiracyjne Wojsko Polskie (KWP), Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta”, Zgrupowanie „Błyskawica”, Mobilizacyjny Ośrodek Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej i in.
Oprócz organizacji poakowskich w podziemiu działały także organizacje wyrosłe z obozu narodowego - Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW).
Oddziały antykomunistycznego podziemia toczyły walki z siłami NKWD, UB, Milicji Obywatelskiej (MO), Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) i Wojska Polskiego podległego komunistom. Ponadto partyzanci rozbijali więzienia, uwalniali więźniów politycznych, atakowali placówki UB i MO, wykonywali wyroki na działaczach komunistycznych, funkcjonariuszach i konfidentach UB, zdobywali broń i środki na utrzymanie. Organizacje niepodległościowe prowadziły również działalność informacyjno-propagandową (wydawanie ulotek i czasopism), wywiadowczą i ideowo-wychowawczą.
Podziemie antykomunistyczne występowało na obszarze całej Polski i na zagarniętych przez Związek Sowiecki Kresach Wschodnich. Szczególną aktywność przejawiało na gęsto zalesionych obszarach Podlasia, Lubelszczyzny i północnego Mazowsza. Także na Podbeskidziu działały DSZ, ROAK, KWP, WiN, NZW, ale największy rozgłos zyskało tutaj istniejące w latach 1945-47 zgrupowanie oddziałów NSZ kapitana HENRYKA FLAME ps. „BARTEK”, liczące w szczytowym okresie ok. 330 żołnierzy.
W latach 1947-48 władze komunistyczne rozbiły w Polsce podziemie niepodległościowe, ale niektóre jego struktury i grupy partyzanckie przetrwały jeszcze kilka lat. Ostatni żołnierz antykomunistycznego podziemia (sierżant Józef Franczak ps. „Laluś”) zginął z bronią w ręku w 1963 r.
opracował mgr Rafał Kutryba
Żołnierze 5. Brygady Wileńskiej AK majora Zygmunta Szendzielarza ps. „Łupaszka” (Podlasie, 1945 r.)
Żołnierze Zgrupowania „Błyskawica” majora Józefa Kurasia ps. „Ogień”
(Podhale, 1946 r.)
Żołnierze Konspiracyjnego Wojska Polskiego (województwo łódzkie, 1947 r.)
Żołnierze Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (Lubelszczyzna, 1947 r.)
Żołnierze Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (północne Mazowsze, 1948 r.)
